مقدمه
از آنجایی که ارزشیابی باید در خدمت آموزش قرار گیرد سؤالات ارزشیابی باید به گونه ای طراحی شوند که پبشرفت تحصیلی دانش آموزان را در سه حیطه شناختی ، عاطفی و روانی حرکتی را مورد سنجش قرار دهند . به همین خاطر باید سؤالات آزمون را به گونه ای طراحی کرد که بتوانند از عهده این مهم بر آیند.
در نظام آموزشی ما آزمون ها به گونه ای طراحی میشوند که تنها آموخته های دانش آموزان را در حیطه شناختی مورد سنجش قرار می دهند و به دو سطح عاطفی و روانی حرکتی چندان توجهی نمی شود . به همین خاطر بر آن شدیم تا در رابطه با آزمون ها و کاربرد آنها درارزشیابی و سنجش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مطالبی را به رشته تحریر در آوریم .
آزمون ها
آزمون ها را می توان به دو دسته ی کلی تقسیم کرد :
الف ) آزمون های سنتی :
این دسته از آزمون ها برای اندازه گیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان برای اهداف سطوح حیطه شناختی بسیار مؤثر اند و به طور کلی می توان گفت که این اهداف را می توان با آزمون های سنتی ارزشیابی کرد.
این آزمون ها با سؤالاتی از قبیل نام ببرید، تعریف کنید ، بنویسید ، شرح دهید ، توضیح دهید ، سؤالات صحیح و غلط ، جای خالی و چند گزینه ای طراحی می شوند.
ب )آزمون های عمل کردی :
آزمون عملکردی آزمون بسیار معتبری است که تأکید بر فرایندهای یاد گیری فراگیر در سطوح مختلف تحصیلی دارد . استفاده از این روش در سنجش دانش آموزان بسیار تازه است و دلیل اصلی توجه به این نوع سنجش را علاقه روزافزون به استفاده از اصول رونشناسی شناختی در کلاس درس و نیاز به پرورش فرایندهای عالی فکری و مهارت های تفکر انتقادی دانسته اند . دلیل دیگر توجه به این نوع سنجش را «« دمبو »» چنین نقل می کند ، در گذشته نظریه های یادگیری رفتاری ، افکار معلمان را نسبت به آموزش تحت تأثیر قرار می داد و بر اساس آنها معلمان اعتقاد داشتند که یاد گیری در مراحل کوچک انجام می شود بنابراین نظام ارزشیابی سنتی بر آزمون هایی مبتنی است که سنجش خرد را می سنجند.اما امروزه نظریه های شناختی یادگیری بر آموزش تأثیر گذاشته اند و مهارت های فکری پیچیده مورد توجه قرار گرفته است . نظریه های شناختی جدید بر جنبه های فکری و خود نظم دهی فراگیر تأکید میکنند . بنابراین امروزه توجه بیشتر معطوف به این است که چگونه فراگیران دانش را تفسیر می کنند ، و به کار می گیرند تا مسائل پیچیده را حل کنند . این گونه مهارت ها با آزمونهای عینی و سنتی مثلاً آزمون های چند گزینه ای قابل سنجش نیستند.
تفاوت آزمون های سنتی با آزمون های عملکردی مثل شرکت در امتحان
آیین نامه رانندگی و امتحان عملی رانندگی است .
به زبان ساده تکالیف و آزمون های عملکردی آموخته های فراگیر را در حیطه های مختلف در عمل به کار می گیرد وفراگیر طی انجام آن نشان می دهد تا چه اندازه در کاربرد آنها توانا است .اگر پرورش توانایی کاربرد آموخته ها در دانش آموزان از اهداف برنامه ی آموزشی است دانش آموزان باید در این حیطه هم ارزشیابی شوند .یکی از انتقادهایی که از آموزش عمومی می شود این است که فارغ التحصیلان به ندرت توانسته اند در بازار کار موفق باشند ، زیرا آنچه را که آموخته اند نمی توانند در موقعیت های خارج از کلاس به کار گیرند همین مسئله بر لزوم توجه بر ارزشیابی عملکردی و ادغام آن با سایر ارزشیابی ها تأکید می کنند.
سنجش عملکرد دانش آموز از طریق درگیر کردن او در تکالیف عملی، چیزی فراتر ازتعاریف سنتی مثلاً حفظ کردن و کنفرانس دادن در کلاس است این سنجش به هر نوع فعالیت یا کار خلاقانه که از طریق آن می تواند آنچه را آموخته است به نمایش بگذارد .
پیام مهم تکالیف عملی و آزمون های عملکردی به دانش آموزان و والدین آنها این است که آموخته ها زمانی ارزش دارند که از محدوده ی ذهن خارج شده و در عمل به کار گرفته شوند .
انواع آزمون های عملکردی
1- آزمون عملکرد کتبی : این آزمون عمدتاً بر کاربرد آموخته ها در موقعیت های عملی یا شبیه سازی تأکید دارد . مثلاً از دانش آموز خواسته می شود که سیم کشی یک اتاق را طراحی کند که در آن با یک کلید می توان هواکش و لامپ را روشن کرد .
2- آزمون شناسایی : از دانش آموز بخواهید عیب مداری را که لامپ آن روشن نمی شود را پیدا کند . یا تلفظ درست یک کلمه در درس زبان انگلیسی.
3- آزمون عملکرد در شرایط شبیه سازی شده : در این آزمون از فراگیر خواسته می شود تا در یک موقعیت شبیه سازی شده یا خیالی همان اعمالی را انجام دهد که در موقعیت های واقعی ضروری اند. مثل انجام تنفس مصنوعی روی ماکت .
4- آزمون نمونه کار : این آزمون نزدیک ترین روش سنجش به عملکرد واقعی است ، فراگیر در محیط طبیعی سنجش می شود . مثل آزمون رانندگی در شرایط واقعی یا محیط های آموزشی ، سیم کشی یک مدار الکتریکی و ...
طراحی آزمون های عملکردی
برای طراحی آزمون های عملکردی در هر درس ابتدا جدول مشخصات و هدف های درس را مشخص کنید. هدف های قابل اندازه گیری با آزمون هایسنتی را به عهده ی همان آزمون ها بگذارید. هدف هایی که سنجش آنها به آزمون های عملکردی نیاز دارند عبارتند از مهارت کاربرد ابزار ، توجه به مسائل ایمنی ، توانایی انجام کاردر زمان معین، دقت انجام کار ...
در طراحی آزمون عملکردی سه اصل را باید مورد توجه قرار داد
الف ) تکلیف عملی :
بدنه اصلی آزمون عملکردی فعالیتی است که معلم طراحی می کند تا دانش آموز در آن درگیر شودیا ممکن است دانش آموز را با مشکلی مواجه کندو از او بخواهد راه حلی ارائه کند . مثال: چرا در این مدار لامپ روشن نمی شود ، این متن ترجمه شده با متن اصلی مطابقت ندارد اشکال آن را پیدا کنید.
ب ) برگه ی ارزشیابی :
دانش آموز ایده ، راه حل ، شیوه ی کار، نقشه ی کار، ... را روی برگه ی ارزشیابی منعکس کند .
ج ) سیستم نمره گذاری :
معلم با توجه به هدف های آزمون عملکردی ، که از قبل مشخص است معیار ارزشیابی را مشخص کند . سیستم نمره گذاری یا ارزشیابی آزمون عملکردی بسیار مهم است و معمولاً قسمت مشکل این ارزشیابی است .
سنجش آزمون عملکردی
پیشنهاد می شود در مورد هر نوع آزمون عملکردی کوتاه مدت یا بلند مدت معلم قبل از شروع کار استاندارد و معیار ارزشیابی را تهیه کند (چک لسیت یا فهرست وارسی ) بهتر است در تهیه ی چنین معیارهایی دانش آموزان را سهیم کند . بهتر است زمانی که معلمان برای اولین بار آزمون عملکردی را تجربه می کنند ،این کار را در گروههای معلمان هرپایه انجام دهند تا با هم فکری راههای عملی و قابل اطمینان را برای سنجش و ارزشیابی عملکرد دانش آموزان را پیدا کنند . نکته ی قابل توجه این است که آزمون عملکردی بدون در دست داشتن معیارها و استاندارد های ارزیابی ( چک لیست ) از پیش تهیه شده معتبر نیست . نکته مهم دیگر این است که نشانگرها و معیارهای سنجش عملکرد دانش آموزباید برای دانش آموزان معنادار، ملموس و عملی باشد به گونه ای که دانش آموز بتواند دائماً خود را با آنها تطبیق دهد و اصلاح کند .
برخی مزایای آزمون های عملکردی
1- فرصت هایی برای کاربرد دامنه وسیعی از مهارت ها از جمله مهارت تحقیق فراهم می کند .
2- فرصت هایی برای طرح پرسش های باز پاسخ فراهم می کند.
3- امکان رشد تفکر نقاد و توان نقد پذیری را افزایش می دهد.
4- فرصت های ارائه ی کارهای خلاق را برای دانش آموزان فراهم می کند.
5- از طریق آزمون عملکردی دانش آموز بین آنچه در کلاس فرا می گیرد و آنچه در دنیای واقعی به کارش می آید ارتباط بر قرار می کند .
معایب
1- انجام آن برای دانش آموزان زمان بر است
2- دانش آموزان مختلف ممکن است به روش های مختلف فعالیت را انجام دهند و کار قضاوت و بارم بندی معلم را مشکل کنند .
3- عملکرد دانش آموز در فعالیت های معینی ارزشیابی می شود .
4- طراحی فعالیت ها زمان بر و متفاوت از روال عادی کار معلمان است و معلمان برای این کار آموزش ندیده اند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منبع :ارزشیابی در خدمت آموزش ،تألیف : طاهره رستگار
انتشارات : مؤسسه فرهنگی منادی تربیت
در دیدگاههای نوین آموزشی ، چهار عنصر سرعت ، دقت ، مهارت و اطلاعات و فناوری نوین نقش اساسی را ایفا می نمایند به شکلی که کلاس درس سلف سرویس عمومی و مدرسه جمهوری دانش است.
فرایند یاددهی - یادگیری متناسب با نیازها و ویژگیهای فراگیران بوده و کیفیت و روند اجرایی و کاربرد تکنولوژی های روز آموزشی از عوام اصلی و اساسی آن بشمار می آیند.
درچنین نظامی معلم بعنوان اصلی ترین عامل فرایند آموزشی ، دارای ویژگی های خاصی است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
در دیدگاههای نوین آموزشی ، چهار عنصر سرعت ، دقت ، مهارت و اطلاعات و فناوری نوین نقش اساسی را ایفا می نمایند به شکلی که کلاس درس سلف سرویس عمومی و مدرسه جمهوری دانش است.
فرایند یاددهی - یادگیری متناسب با نیازها و ویژگیهای فراگیران بوده و کیفیت و روند اجرایی و کاربرد تکنولوژی های روز آموزشی از عوام لاصلی و اساسی آن بشمار می آیند.
درچنین نظامی معلم بعنوان اصلی ترین عامل فرایند آموزشی ، دارای ویژگی های خاصی است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
الف) اطلاعات :
از ویژگی های شاخص معلم افزایش سطح معلومات و به روز بودن در موضوعاتی همچون :
آشنایی با آخرین دستاوردهای فناوری و تکنولوژی آموزشی ، اطلاعات عمومی به منظور برقراری ارتباط بین علوم مختلف ،روش تدریس (مانند : روشهای همیاری،بارش مغزی ، ایفای نقش ، نمایشی ، بحث گروهی ، اکتشافی متناسب با موضوع دروس )، فراگیری آخرین دستاوردهای علمی در قالب دوره ضمن خدمت ،آشنایی با اصول روانشناسی تربیتی و همچنین برنامه ریزی و طراحی مدل تدریس
ب)ابتکار :
دارابودن ویژگی خلاقیت و ابتکار شیوه تدریس ، و ایجاد فضای پرسشگری و تخیل در کلاس درس ،شناخت ناتوانی ها و تلاش در جهت درمان آنهاو همچنین برقراری ارتباط مناسب با فراگیران با توجه به تفاوتهای فردی آنان
ج)مهارت و سرعت :
داشتن توانمندی بالا در تدریس و کلاسداری ، مهارتهای ارتباطی ، کاربرد تکنولوژی ، تجزیه و تحلیل مسائل
د) ویژگی های اخلاقی :
- مراعات آداب و رسوم اجتماعی ، نشاط و شادابی ، آراستگی و نظم و انضباط ظاهری ، سعه صدر ، تکریم شخصیت دانش آموزان ، رأفت و مهربانی
منبع : ebook.veyq.ir
در دیدگاههای نوین آموزشی ، چهار عنصر سرعت ، دقت ، مهارت و اطلاعات و فناوری نوین نقش اساسی را ایفا می نمایند به شکلی که کلاس درس سلف سرویس عمومی و مدرسه جمهوری دانش است.
فرایند یاددهی - یادگیری متناسب با نیازها و ویژگیهای فراگیران بوده و کیفیت و روند اجرایی و کاربرد تکنولوژی های روز آموزشی از عوام اصلی و اساسی آن بشمار می آیند.
درچنین نظامی معلم بعنوان اصلی ترین عامل فرایند آموزشی ، دارای ویژگی های خاصی است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
در دیدگاههای نوین آموزشی ، چهار عنصر سرعت ، دقت ، مهارت و اطلاعات و فناوری نوین نقش اساسی را ایفا می نمایند به شکلی که کلاس درس سلف سرویس عمومی و مدرسه جمهوری دانش است.
فرایند یاددهی - یادگیری متناسب با نیازها و ویژگیهای فراگیران بوده و کیفیت و روند اجرایی و کاربرد تکنولوژی های روز آموزشی از عوام لاصلی و اساسی آن بشمار می آیند.
درچنین نظامی معلم بعنوان اصلی ترین عامل فرایند آموزشی ، دارای ویژگی های خاصی است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
الف) اطلاعات :
از ویژگی های شاخص معلم افزایش سطح معلومات و به روز بودن در موضوعاتی همچون :
آشنایی با آخرین دستاوردهای فناوری و تکنولوژی آموزشی ، اطلاعات عمومی به منظور برقراری ارتباط بین علوم مختلف ،روش تدریس (مانند : روشهای همیاری،بارش مغزی ، ایفای نقش ، نمایشی ، بحث گروهی ، اکتشافی متناسب با موضوع دروس )، فراگیری آخرین دستاوردهای علمی در قالب دوره ضمن خدمت ،آشنایی با اصول روانشناسی تربیتی و همچنین برنامه ریزی و طراحی مدل تدریس
ب)ابتکار :
دارابودن ویژگی خلاقیت و ابتکار شیوه تدریس ، و ایجاد فضای پرسشگری و تخیل در کلاس درس ،شناخت ناتوانی ها و تلاش در جهت درمان آنهاو همچنین برقراری ارتباط مناسب با فراگیران با توجه به تفاوتهای فردی آنان
ج)مهارت و سرعت :
داشتن توانمندی بالا در تدریس و کلاسداری ، مهارتهای ارتباطی ، کاربرد تکنولوژی ، تجزیه و تحلیل مسائل
د) ویژگی های اخلاقی :
- مراعات آداب و رسوم اجتماعی ، نشاط و شادابی ، آراستگی و نظم و انضباط ظاهری ، سعه صدر ، تکریم شخصیت دانش آموزان ، رأفت و مهربانی
منبع : ebook.veyq.ir
فناوری آموزشی
بهره گیری از تکنولوژی آموزشی به مفهوم جدید آن بی شک یکی از نوآوری های آموزشی محسوب می شود. تکنولوژی آموزشی یا فناوری آموزشی تاکنون صرفاً کاربرد دستگاه های سمعی و بصری نیست آموزش نیز امروز معنی و مفهوم جدیدی پیدا کرده است. مواد و وسایل آموزشی روز به روز تنوع بیشتری می یابند و کتاب درسی تنها یکی از آنها به حساب می آید.
نقش معلم هم بیشتر راهنمایی و رهبری و هدایت است تا متکلم وحده بودن.
پیشرفت علوم و فنون و توسعه حجم دانش بشری، تغییر شرایط و امکانات زندگی فردی و اجتماعی، نفوذ تکنولوژی و صنعت در روابط ملی و بین المللی، نقش زمان در سرنوشت ملت ها، ظهور مشاغل و تخصص های جدید تغییر نیازهای جامعه، آگاهی ملت و ... همه و همه در تغییر و تحول برنامه ها اثر می گذارند.
یکی از برنامه های ویژه، تأسیس هسته ی اصلی فعالیت مدارس، محیطهایی است که به صورت (مرکز مواد آموزشی IMC ) طراحی می شوند. چند نوع مرکز مواد آموزشی تاکنون طراحی شده و مورد بهره برداری قرار گرفته است.
نوع اول این مرکز به گونه ای است که مورد استفاده مشترک معلمان و دانش آموزان چندین مجتمع آموزشی به هم پیوسته است.
نوع دوم مرکز مواد آموزشی یک مجتمع آموزشی است که منبع ذخیره و تغذیه همه مدارس یک مجتمع است.
نوع سوم مربوط به یک مدرسه است و امکان یادگیری از یک مجموعه وسایل آموزشی را در مدرسه فراهم می سازد.
نوع چهارم مربوط به کلاس درس است و فرصت یادگیری مفاهیم هر ماده درسی را در محیط کلاس درس فراهم می آورد.
در این نوع مرکز یادگیری تحت عنوان مرکز یادگیری کلاس classroom learning center دانش آموزان می توانند با دسترسی به انواع ابزارهای آموزشی فرصتهای یادگیری را در سطوح مختلف گسترش دهند در نوع چهارم مرکز مواد آموزشی انواع لوازم آموزشی و ابزار آموزشی از قبیل کتاب و سایر مطالب چاپی، فیلم های علمی، آموزشی، نشریات، عکس، اسلاید، کلکسیونها و دستگاههای سمعی و بصری ( تلویزیون، نوار ضبط صوت، ویدئو و کامپیوتر و ...) هنگام اجرای روش های تدریس با توجه به تفاوتهای فردی فراگیران شرایطی را پدید می آورند که تحت این شرایط مفاهیم آموخته شده عمق و وسعت بیشتری می یابند و مطالب درسی با درک کامل دریافت می شوند.
به منظور یاری دادن به فراگیران و برای ایجاد یک محیط پربار آموزشی – یادگیری، مواد کمک آموزشی چند حسی (multi sensory) زیادی تهیه شده که می توان ماشین های آموزشی، تلویزیون، فیلم، ابزارهای بازیابی اطلاعات، وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی و ... را نام برد که در مرکز یادگیری کلاس قرار می گیرد.
از سویی دیدگاه جدید به آموزش از محتوا مرکزی (content centered) به فرآیند محوری (process centered) و یادگیری محوری (learning centered) چرخش داشته و نقش معلم از انتقال دهنده اطلاعات به هدایت کننده ی فعالیتهای یادگیری تغییر یافته است.
از آنجا که یادگیری نیز با بهره گیری از یک یا چند مورد از پنج حس بهتر رخ می دهد رسانه ها و مواد تکنولوژی آموزشی به مقدار زیاد به کلاس درس راه یافته اند.
تکنولوژی آموزشی خدمات آموزشی برتری از آنچه که معلم انجام می دهد عرضه می کند وقتی که می تواند مطالبی را که معلم عرضه می کند تکمیل کند یا وقتی که به دانش آموز و معلم امکان می دهد وقت و تلاش خود را به حل مسئله معطوف دارند نقش بسزایی در کلاس درس ایفا می کند.
مواد چند رسانه ای که در کلاس مورد استفاده قرار می گیرند در جهت یاری رساندن به دانش آموز برای چیرگی بر حقایق، اصول و مهارتهایی که به تمرین های مکرر نیاز دارد، بسیار مؤثر است.
به طور کلی مطالعات تحقیقی و نتایج پژوهش ها نشان می دهد آموزش تلویزیونی و استفاده از فیلم های درسی، نوارها و ابزار آموزشی و مواد یادگیری فرصت بیشتری برای یادگیری و کار انفرادی یا گروهی در اختیار دانش آموزان قرار می دهد، همچنین این امکان را فراهم می سازد که هر دانش آموز با میزان توانایی خود پیش برود و هر زمان که فرصت یافت در زمینه هایی که مشکل دارد ابزارهایی را انتخاب کند.
تکنولوژی آموزشی با فراهم ساختن امکان آموزش کمی – کیفی برای همه دانش آموزان فواصل موجود را می پوشاند. با به کارگیری ابزارهای آموزشی دانش آموزان نیاز ندارند که فقط به کتاب درسی به عنوان تنها منبع اطلاعاتی محدود باشند.
تلویزیون، فیلم، پوستر، مدلها ، مولاژها و ... دانش آموزان را با واقعیات به طور ملموس مرتبط می سازند.
به هر صورت دستیابی به ساختار بهینه و فرایند آموزشی مناسب به کمک ابزارها و روش های جدید آموزشی مستلزم اجرای برنامه های فعال و هدفمند است. برنامه هایی که فراگیرندگان را در جریان آموزش فعال نگهدارند، آنان را به انجام تکالیف علاقمند، آنان را برای یادگیری مسئول سازند، آنان را در مورد کنش های خود دقیق کنند و برای فعالیت های آینده آماده سازند.
R مرکز یادگیری کلاس درس :
جایی است که مقدار زیادی از مواد یادگیری و وسایل آموزشی به منظور کمک به خودآموزی فراگیران در آن موجود است. در این مدل کلاس به قصد توانا ساختن فراگیران برای یادگیری، مواد آموزشی به نحوی که دسترسی به آنها آسان بوده و فراگیران بتوانند نیازهای آموزشی خود را در جهت کار، به صورت فردی یا گروهی برآورده نمایند و همچنین در جهت زمینه سازی پیشرفت برحسب توانایی و خواستشان باشد، فراهم شده است و هر اقدامی که برای بهبود فرایند یاددهی – یادگیری صورت می گیرد به منظور آسان سازی یادگیری فراگیران انجام می شود.
R مواد آموزشی :
عناصـر اصلی فرایند یـاددهی– یادگیری به شمار می روند. بـدون مواد آموزشی امکان تبادل تجربه بین معلم و فراگیرنده ضعیف است و نمی توان برنامه ی تحصیلی مورد نظر را به سادگی اجرا کرد. مواد آموزشی، اطلاعات لازم را فراهم می آورند ارائه اطلاعات را در قالب عرضه و توالی مطالب درسی سازمان می دهند، فرصت استفاده از آموخته ها را برای فراگیرندگان مهیا می سازند و ....
استفاده از مواد و وسایل آموزشی با تدوین اهداف کاملاً مشخص در زمینه پیشرفت تحصیلی و با انجام فعالیتهای آموزشی از پیش برنامه ریزی شده ضمن جهت دادن منابع موجود فیزیکی و مادی فعالیتهای مدارس مجری طرح کلاس درس را برای دستیابی به اهداف آموزشی تنظیم می کنند.
به طور کلی در این مدارس برای استفاده از امکانات آموزشی در جهت اعتلای فراگیران و حصول به اهداف اساسی تعلیم و تربیت و توجه به ابعاد مختلف رشد (معنوی، جسمی اخلاقی، عقلانی، اجتماعی و ...) هر ابزاری را با هدف یاددهی– یادگیری مودر استفاده قرار می دهند و هر وسیله و اسبابی که در متن فعالیتهای یاددهی– یادگیری حضور یابند «ابزار آموزشی» محسوب می شود.
مواد و ابزارهای آموزشی همواره در حال تغییر و دگرگونی هستند و به اصطلاح «روز آمد و بهنگام» می شوند، معلمان فکور و خلاق علاوه بر استفاده از ابزارهای آموزشی به روز و بهنگام ابزار سازی و ابزار آفرینی می کنند (tool maker instrument maker) چنین معلمانی قادرند از کمترین امکانات بیشترین بهره را ببرند. با ساده ترین ابزارهایی که در محیط قابل کشف است، شوق انگیزترین یاددهی ها را عرضه بدارند. برای این معلمان قلم کاغذ، تخته سیاه، کتابهای غیر درسی، پوشاک، پارچه، میخ، پیچ، اره، آچار، ظرف، تخته ماهوتی، انواع مواد و قلم رنگی، رنگ و روغن، زرورق، گل و گیاه برگ و ساقه و شاخه و خس و خاشاک و ... به همان اندازه ارزش و اعتبار «ابزار بودن» دارد که وسایل سنگین و بزرگ در اصطلاح پیشرفته ای که به صورت دستگاههایی نظیر کامپیوتر، ماشینهای الکترونیک، تلویزیون مدار بسته، ویدئو و ... جلوه گر می شوند و در تکنولوژی آموزشی، سخت افزار آموزشی نامیده می شوند.
به راستی برای معلم «شاگرد مدار» که ناچار باید «ابزار گرا» هم باشد هر چیز که در محیط و در زندگی او و شاگردانش هست جزو ابزارهای آموزشی به حساب می آید.
برای یاددهنده ی عاشق و علاقمند هر چیز و همه چیز ابزار آموزشی است. تنها اعتقاد و باور به یادگیری های دیداری– شنیداری، یادگیریهای علمی، یادگیریهای توام با تفکر و تعمق و نه یادگیریهای طولی وار و سطحی است که یاددهندگان را معتقد به استفاده از «ابزار آموزشی» می کند.
یاددهی– یادگیری با این رویکرد، یک یادگیری منبع محور است و برای دانش آموزان فرصت انتخاب کردن، شرح دادن و کشف کردن را فراهم می کند. در این رویکرد دانش آموزان با منابع گوناگونی همچون کتابهای مرجع، مجلات و دیگر رسانه های گروهی، فیلم، نوارهای شنیداری و دیداری، نرم افزارهای رایانه ای ، نقشه ها و منابع اجتماعی همچون کتابخانه ها، موزه ها، سازمانها و کتابخانه ها آشنا می شوند و شیوه ی بهره برداری و استفاده کردن از آنها را فرا می گیرند.
به عبارت دیگر معلم پروژه هایی را در قالب تکلیف به دانش آموزان می دهد و با معرفی منابع مختلف دانش آموزان را برای پیدا کردن، تحلیل کردن و ارائه اطلاعات به دست آمده، راهنمایی می کند. در واقع این رویکرد وسیله ای است که به کمک آن معلمان می توانند نگرشها و تواناییهای دانش آموزان را به منظور تقویت یادگیری مستقل و مادام العمر پرورش دهند. در ضمن دانش آموزان با این روش تشویق می شوند تا در محیطهای غنی از منابع که در آن افکار و احساسات مورد احترام است، اطلاعات مورد نیاز خویش را خودشان انتخاب کنند و به این ترتیب در یادگیری به استقلال فردی دست یابند.
در این رویکرد معلم نیز باید :
به نقش کتابخانه ها و اهمیت آنها در پاسخگویی به دانش آموزان اشاره کند.
فهرستی از منابع گوناگون موجود در روستا، شهر یا استان محل تدریس خود تهیه کند.
در تدریس کلاسی خود از منابع گوناگونی استفاده کند و ضمن معرفی آنها به دانش آموزان، خود را به عنوان پژوهشگری نشان دهند که پیوسته به دنبال منابع جدید می گردد. همچنین با آنها در مورد نحوه استفاده از منابع گفتگو کند.
در هنگام تدریس ضمن گفتگو پیرامون مطالب درسی در مورد چگونگی ارتباط دادن آنها به محیط زیست، فرهنگ، اقتصاد و ... نیز به بحث بپردازد.
شیوه ارزشیابی این رویکرد نیز متفاوت است و باید معلمان برای هر یک از دانش آموزان خویش یک پرونده کاری تشکیل دهند و گزارش فعالیت های انجام شده هر فرد را در این پرونده ها بایگانی کنند و با توجه به کیفیت گزارش و مطابق چک لیستی کار وی را ارزشیابی کنند.
از جمله عنصرهای اصلی این رویکرد پروژه های پژوهشی است. هدف از طراحی ارائه این بخش تقویت تفکر خلاق و نقاد است. این پژوهش ها فرصتی برای دانش آموزان فراهم می سازد تا به کمک آن ارتباط معنا داری میان موضوعات درسی و دنیای واقعی پیرامون خویش ایجاد کنند. این پژوهش ها ضمن آنکه مهارتها و نگرشهای او را تقویت می کند، دامنه ی درگیری او را به فراتر از کلاس درس گسترش می دهد و دانش آموز را در کارهای خانه، بحث کلاسی، نوشتن و گفتن، مسایل اجتماعی مرتبط با علم و تصمیم گیری های سرنوشت ساز فردی و اجتماعی که در آن مبانی علمی نقش مهمی دارد ، درگیر می کند..
ابزارها و مواد آموزشی نظیر کتاب ها و جراید، نقشه ها و کره، عکس ها، گرافها، چارتها، نمودارها پازلها، شرح تصاویر، تصاویر الکترونیکی، فیلم ها، ماکت ها، مدل ها، رادیو، تلویزیون، کامپیوتر و ... همه و همه سبب می شوند دانش آموز در کلاس درس نقش فعال و فرایند یاددهی– یادگیری با رویکرد فعال و منبع محور در فضایی کاراتر انجام شود و دانش آموز برای یادیگری برانگیخته شده و زمینه برای مشارکت وی مهیا می شود.
در پایان اشاره می شود که رویکرد این برنامه تلفیقی از رویکرد منبع محوری و فعالیت محوری است و در حقیقت یادگیری محور است و از تلفیق این دو رویکرد نقش دانش آموزان پر رنگ تر شده و دانش آموزان به فعالیت های فکری و عملی علاوه بر تقویت مهارت های فرآیندی نظیر جستجوگری، کاوشگری، فرضیه سازی، حل مساله، بارش مغزی، آفرینندگی و... وادار می شوند و در یک کلام دانش آموزان در فرایند یاددهی– یادگیری چگونه یادگرفتن را می آموزند.
R نکـات اساسی
تلاش برای اثر بخشی، وجه اشتراک اصلی همه ی سازمان هاست. سازمان مدرسه نیز با عوامل متعدد، محدود کننده و هدفهای متفاوتی روبه روست که ناچار می بایست به همه ی آنها به نحو مطلوب و متناسبی پاسخ گوید.
همچنین، ملزم است چارچوب های زمانی متفاوتی را در نظر بگیرد از این رو اثر بخشی در مدرسه مفهوم گسترده ای به خود می گیرد . با اندکی تأمل روشن می شود که به جای تعاریف ساده از اثر بخشی مدرسه که متمرکز بر نتایج دانش آموزان است، عملاً ابعاد زیادتری وجود دارد، به عنوان مثال : مدرسه نه تنها باید به هدف نمره و قبولی و ارتقاء دست یابد بکله باید با کارایی و به روشی کار کند که در محیطی با روحیه بالا دانش آموزان به یادگیری واقعی دست یابند. یکی از حوزه های فعالیتی مدرسه «انطباق با محیط های بیرونی» (External Adaptation) است.
اجتماعات تغییر می کنند و مدرسه نیز می بایست با آنها تغییر کند. به عنوان مثال سازگاری با افزایش جمعیت حفاظت از محیط زیست، استفاده بهینه از منابع و سرمایه های ملی و ... از چالش های مهم مدارس در محیط بیرونی است. در طرح «کلاس درس» یعنی طرح اجرای فرایند یاددهی – یادگیری هر ماده ی درسی در کلاس مخصوص و ثابت، عوامل مدرسه با تغییر رویه ها و اتخاذ روش های کاربردی نوین سعی می کنند که فراگیران با اجتماع خود و دیگر عرصه های محیط به طور موفقیت آمیزی تعامل برقرارکنند وبرای سازگاری با شرایط دائماً متغیر آینده ، سازگار شوند و در این راه همه توانایی ها و توانمندیهای خود را در زمینه های مختلف به کار گیرند و به طور مستمر در حال آموختن باشند، ارزشهای اجتماعی و فرهنگی را بیاموزند و برای چالش سازنده و ایجاد تغییرات ضروری در برخی ارزشها و باورهای سنتی کاملاً مجهز شوند و از تصمیماتی که جامعه برای آینده آنها اتخاذ می کند آگاهی داشته باشند و بدین سان اثر بخشی و کارایی واحد آموزشی با اجرای این طرح به مفهوم واقعی، افزایش می یابد.
از نکات اساسی دیگر در افزایش اثر بخشی مدارس مجری ، استفاده از مشارکت دانش آموزان در بهسازی فضا مدرسه است. دبیران نیز می بایست در امر زیبا سازی مدرسه به عنوان (رهبر پروژه) کمک کنند، زیبا سازی فضای مدرسه، روحیه معلمان و دانش آموزان را افزایش می دهد، بهبود روابط معلم و شاگرد از همکاری مشترک آنها افزایش می یابد و دانش آموزان از اینکه به آنان فرصت داده شده تا در بهسازی فضای آموزشی همکاری فعالانه داشته باشند، احساس غرور و تعلق نسبت به مدرسه خود می کنند و همین امر باعث بالا رفتن نرخهای نگهداری و ادامه تحصیل آنان می شوند.
R در طرح کلاس درس نکات اساسی دیگری نیز به چشم می خورد از جمله اینکه:
از آنجا که کلاس دانش آموز محور و ( مشارکت فعال ) است معلم بسیار فعال از گروهی به گروه دیگر سر می زند ( کلاس درس ) مرکز همایش با بحثهای مفصل است معلم با مدیریت خوب کلاس یک رهبر دموکراتیک است و به دانش آموزان فرصت می دهد مسئولیت بیشتری در مورد یادگیری خود به عهده بگیرند و در موارد دیگر، به بچه ها فرصت می دهد تا ( سبک تدریس ) را معین کنند و با فعالیت خود کلاس را جهت دهند.
سیمای کلاس در طول سال تغییر می کند و بچه ها چیزهایی می سازند و از دیگران می خــواهند تا در تکمیل آن با آنـان همکاری کنند بــدین ترتیب وظایف ( دستور العملی ) نیست، بلکه ( ایجاد ) می شود.
گروههای آموزشی (در دو سطح منطقه و استان) فرایند دریافت اطلاعات در چارچوب یک طرح نظام یافته (ارزشیابی) را با دو هدف شناسایی خلاءها، نارسایی ها و کمبودها و همچنین پی بردن به چگونگی (کیفیت) اجرا و نتایج حاصله از سیاستها، برنامه ها و فعالیتها انجام می دهند ، مدیریت آموزش و پرورش نظری و پیش دانشگاهی نیز با وضع سیاستهای مناسب یا طراحی برنامه های کارساز و همچنین اتخاذ تصمیماتی از قبیل پشتیبانی، اصلاح و ... به امر ارزشیابی همت می گمارد.
شیوه های ارزشیابی نیز در اینگونه کلاسها مختلف است. در این کلاس ها به ارزشیابی مستمر توجه خاص می شود از آنجا که در کلاس درس دانش آموزان با هم مقایسه نمی شوند بلکه هر دانش آموز با خودش مقایسه می شود نمی توان از شکلهای سنتی ارزشیابی استفاده کرد.
ارزشیابی با رویکرد حل مسئله ( بدون کاغذ و مداد ) ، تهیه سیاهه ی رفتار و چک لیست مهارتها و نگرش ها ، ارزشیابی با توجه به پرونده ی عملکردی دانش آموزان ارزشیابی با تکیه بر بیان شفاهی و ... راه های مختلف ارزشیابی مستمر تکوینی و پایانی است .
R توجه به موارد ذیل نیز مباحث و نکات اساسی «طرح کلاس درس» است:
به کارگیری رویکردهای مشارکتی و تعاملی فراگیر– محور در فرایند یاددهی– یادگیری
§ تشویق در جهت بکارگیری روش اکتشافی و سوال محور
§ گسترش روش بحث و گفتگو برای دستیابی به توافق عمومی و یا راه حل ها
§ گسترش رفتار دمکراتیک
§ داشتن نگرش مثبت نسبت به تفکر انتقادی و حل مشکل یا مسئله
§ تعمیق اعتقاد و باور به استعداد و توانایی بالقوه فراگیران
§ تقویت احساس مسئولیت.
§ تشویق فراگیران برای احترام گذاشتن به نقطه نظرهای دیگران
R اهـداف
1. ایجاد فضای شوق انگیز در محیط واحد آموزشی
2. پرورش استعداد و خلاقیت های فراگیران
3. توجه به تفاوت های فردی
4. ترغیب دانش آموزان به استفاده از منابع، مواد و امکانات موجود
5. تعمیق نگرش فراگیران
6. توسعه مهارتهای فراگیران (مهارت مشاهده، ثبت مشاهده، تفکر واگرا، کاوشگری کاربرد ابزار، فرضیه سازی و ... )
7. درک ماهیت علوم به عنوان یکی از راههای شناخت هستی
8. درک اصول، مفاهیم و قوانین علمی توسط فراگیران
9. پی بردن به رابطه میان علم و فناوری و بازتاب آن در متن جامعه و محیط زیست
10. ایجاد دیدگاه جدیدی از فناوری
11. آموزش برای زندگی
12. بکارگیری علوم در جهت تجربه اندوزی (و استفاده از تجربیات برای زندگی بهتر)
R ضـرورتها
نخستین مرحله و در عین حال دشوارترین بخش در راستای اجرای این طرح ، بستر سازی فرهنگی است . فرایند بستر سازی فرهنگی کاری است بس دشوار و طاقت فرسا و طولانی که نیازمند اندیشه ورزی، برنامه ریزی، اهتمام تک تک افراد و تلاش جمعی همه افراد ذیربط و ذی نفعان است.
مهم تـرین شیوه در راه بستر سازی فرهنگی و تغییر نگرش ، آموزش ، به شیوه ی بنیادی و زمان بندی شده و کلاسیک کلیه ی دست اندرکاران مجری طرح است که با ارتقاء بخشیدن به سطح آموزشهای خاص به این مجریان، روند توسعه ی علمی طرح نه تنها فعال شده بلکه جهش بخشیده خواهد شد.
ضرورت آموزش خصوصاً آموزش دبیران و حرفه مند نمودن آنان در سه سطح دانشی، مهارتی و نگرشی بر هیچ کس پوشیده نیست. آموزش، دبیران را برای مدیریت کلاس درس و پاسخ گویی به نیازهای دانش آموزان آماده می کند و سبب می شود تا معلمین علاوه بر استفاده از دانش روز، در حرفه ی معلمی خود بر اساس استانداردهای معتبر زمان گام بر دارند.
یادگیری واقعی به جای حفظ حقایق علمی، سبب ایجاد تفکر انتقادی، خلاق و عملی، کسب مهارتهای ذهنی نظیر تجزیه و تحلیل، تفسیر، تعلیم و کسب مهارتهای علمی کسب تجربه مستقیم نیز برای رسیدن به نگرش ها و ارزش های مطلوب از طریق شیوه های صحیح آموزش میسر و ممکن خواهد بود.
ب) دومین ضرورت در اجرای طرح «کلاس درس» پشتیبانی مسئولیت و مدیران (در رده های بالا و میانی ) است.
ج) سومین ضرورت ایجاد انگیزه مستمر برای تمامی دست اندرکاران خصوصاً دبیران و عوامل اجرایی طرح «کلاس درس» می باشد.
د) انجام تبلیغات لازم به طور گسترده از طریق رسانه های ارتباطی و جمعی جهت توصیه طرح برای افراد ذیربط و ذی نفع.
R در زمینه ی آموزش با هدف بستر سازی فرهنگی موارد ذیل قابل ذکر است:
بهره وری از نرم افزارهای آموزشی و رایانه (و اتصال شبکه ای مدارس مجری)
بهره وری از شبکه جهانی اینترنت (در سال انتشار و به نمایش در آوردن پیام ها)
بهره وری از شبکه های سراسری صدا و سیما
بهره وری از رسانه های ارتباط جمعی (مطبوعات و ...)
بهره وری از ابزارهای ارتباط جمعی نظیر : تراکت ها، پوسترها، اطلاعیه ها، بروشورها و کارتهای تبلیغاتی در جهت شناسانیدن ساز و کار
اجرای طرح
مجموعه آموزش های مورد نظر علاوه بر علمی، کارآمد و مؤثر بودن، باید با زبانی قابل فهم، ساده و تأثیر گذار ارائه شود.
علاوه بر ضرورت های مطرح شده نکات ذیل نیز می بایست مورد نظر قرار گیرد.
مشارکت و هم اندیشی دبیران در کلیه ی مراحل اجرا
مدیریت زمان به منظور صرفه جویی در زمان با بهره گیری از روشهای صحیح و علمی در اجرای فرایند یاددهی – یادگیری ضرورتهای دیگری نیز ممکن است به ذهن مدیران و دبیران متبادر گردد.
منابع:
1 ـ سنگری،محمد رضاو...، 1383 ،طراحی آموزشی فارسی اول دبستان (بخوانیم و بنویسیم)،تهران ، انتشارات مدرسه .
2 ـ شعبانی ،حسن ، 1385، مهارتهای آموزشی روشها و فنون تدریس ، تهران ، سمت .
3 ـ صفوی ،امان الله ، 1370 ، کلیات روشها و فنون تدریس ، تهران ، نشر معاصر .
4 ـ میرزا محمدی ، محمد حسن ، 1383 ، کتاب ارشد ، تهران